معناشناسیِ «عمل صالح» در قرآن کریم؛ رویکردی ساخت‌گرا

یکی از ترکیب‌های وصفیِ بسیار پرکاربرد در قرآن کریم، «عمل صالح» است. مراد خداوند از این عبارت چیست؟ مفسران برای دستیابی به پاسخ آن، از روش‌های گوناگون بهره جسته‌اند. در این پژوهش، از روش معناشناسی ساخت-گرا استفاده شده است. هدف این مقاله، نشان دادن دوایر معناییِ «عمل صالح» و دستیابی به معنای آن است. از این رو، نخست بر اساس معناشناسی تاریخی، ریشه شناسی آن مورد بررسی قرار گرفته و سپس بر پایۀ معناشناسی ساخت‌گرا، دوایر معناییِ «عمل صالح» با توجه به دوایر معناییِ واژه‌های متقارب آن: «خیر»، «حسن» و «معروف» و واژه‌های متقابل آن: «کذب»، «فسق» و «فساد»؛ تجزیه و تحلیل شده است. نگارنده، ضمن پذیرش اجمالی تعریف مشهورِ «عمل صالح» یعنی جمعِ حُسن فعلی و حُسن فاعلی در یک عمل، بر نقش تعیین کنندۀ «ولی» و «عقل» و ارتباط آن با «هدفِ» عمل تأکید ورزیده و بر دوایر معناییِ ایمان، اخلاص، استمرار و تکرار، وسعت، تناسب و عاملِ زمان و شخص در معناشناسیِ «عمل صالح» پای فشرده و درجات و مراتبی برای «عمل صالح» برشمرده است.